تفاوت وام و خط اعتباری

مقدمه

وام و خط اعتباری، دو روش مرسوم قرض گرفتن، تأمین مالی و ایجاد بدهی بانکی هستند که در هر دو سطح حقیقی (فردی) و حقوقی (کسب و کار) مورد استفاده قرار می‌گیرند. تأیید هر دو نوع وام و خط اعتباری به عوامل مختلفی همچون هدف از پیش تعیین شده قرض‌گیرنده، رتبه اعتباری، سابقه اعتباری و همچنین نوع ارتباط با وام‌دهنده بستگی دارد.

وام‌ها دارای محدودیت غیرچرخشی هستند؛ بدین معنی که وام‌گیرنده فقط یکبار به مبلغ وام دسترسی دارد. وام‌گیرنده با پرداخت اصل و سود وام، مرحله بازپرداخت را به پایان می‌رساند.

در سوی دیگر، خط اعتباری وضعیت متفاوت‌تری نسبت به وام دارد. در خط اعتباری، وام‌گیرنده محدودیت اعتباری مشخصی دریافت می‌کند که مرتباً قابل تمدید می‌باشد. بازپرداخت اصل و فرع خط اعتباری از سوی وام‌گیرنده به صورت مستمر انجام می‌شود و دسترسی به وجوه اعتباری در هر زمانی امکان‌پذیر است.

وام و انواع آن

وام براساس نیاز متقاضی، به مبلغ مشخص و به صورت یکجا به وام‌گیرنده اعطا می‌شود و نمی‌توان همچون کارت اعتباری بارها و بارها از آن استفاده کرد.

وام‌ها معمولاً به دو شکل کلی ارائه می‌شوند: وام تضمین شده و وام تضمین نشده. در وام تضمین شده، مبالغ وام به وسیله انوع خاصی از وثایق پشتیبانی می‌شوند. در بیشتر موارد، همان دارایی‌ای که برای خرید آن از وام استفاده شده است، به عنوان وثیقه عمل می‌کند. به عنوان مثال، وام خودرو نوعی وام تضمین‌شده به واسطه وسیله نقلیه است. اگر وام‌گیرنده نتواند تعهدات مالی خود را در موعد مقرر به بانک یا موسسه مالی وام‌دهنده بپردازد، بانک یا موسسه می‌تواند براساس مقررات صاحب آن وسیله نقلیه شود و از طریق فروش آن وام را تسویه نماید. اگر مبلغ بدهی فرد به بانک بیش از قیمت خودرو باشد، بانک می‌تواند فرد وام‌گیرنده را تحت تعقیب قضایی قرار دهد.

در سوی دیگر، وام‌های تضمین نشده وجود دارند که هیچ وثیقه‌ای از آنها پشتیبانی نمی‌کند. چنین وام‌هایی براساس سابقه اعتباری وام‌گیرنده به آنها اعطا می‌شود و در مقایسه با وام تضمین‌شده معمولاً ارزش کمتر و نرخ بهره بالاتری دارند.

نرخ بهره براساس نوع وام‌ها تعیین می‌شود. از آنجا که وام‌های تضمین شده به واسطه اخذ وثیقه ریسک کمتری برای بانک و یا نهاد مالی در پی دارند و معمولاً وام‌گیرندگان سعی در حفظ مالکیت وثایق خود داشته و تمایلی به از دست دادن آنها ندارند، برای چنین وام‌هایی نرخ بهره کمتری درنظر گرفته می‌شود. در مقابل، وام‌های تضمین نشده به دلیل عدم پوشش ریسک، نرخ بهره بالاتری دارند.

لازم به ذکر است تعیین نرخ بهره به سایر عوامل از جمله نوع وام و یا تجارت موردنظر نیز وابسته است.

در ذیل به تعداد اندکی از انواع وام‌های بانکی اشاره می‌شود:

– وام رهنی:

 این نوع وام برای خرید خانه و یا انواع خاصی از املاک و مستغلات اعطا می‌شود و معمولاً جزو وام‌های تضمین‌شده‌ای است که وثیقه آن خانه و یا ملک موردنظر می‌باشد. برای دریافت صلاحیت، وام‌گیرنده باید حداقل آستانه اعتبار و درآمد مدنظر وام‌دهنده را برآورده نماید. از آنجا که این نوع وام به واسطه ملک تضمین می‌شود، نرخ بهره پایینی دارد.

– وام اتومبیل:

وام اتومبیل نیز همانند وام رهنی از انواع وام‌های تضمین‌شده بوده و وثیقه آن خودروی موردنظر است. در این حالت، وام‌دهنده هزینه خرید را به فروشنده می‌پردازد و قرض‌گیرنده موظف است اصل و فرع وام را در موعد مقرر بازپرداخت نماید تا زمانی که به اتمام برسد و در صورت عدم بازپرداخت، وام‌دهنده مالک خودرو خواهد بود و حق تصرف را در آن دارد. معمولاً نمایندگی‌های فروش خودرو و یا خودروسازان در قالب وام‌دهنده خدمات اعتباری به خریدار ارائه می‌کنند.

– وام ترکیب بدهی:

اگر یک فرد بدهی‌های مختلفی به چندین نهاد مالی و اعتباری داشته باشد، می‌تواند از طریق یک بانک مشخص تمام بدهی خود را به صورت وام ترکیب بدهی دریافت و بازپرداخت نماید. در صورت تصویب، بانک تمام بدهی‌های پرداخت نشده فرد را پرداخت می‌کند. در این صورت، وام‌گیرنده به جای چندین نفر فقط و فقط به یک بانک مشخص بدهکار است و باید بازپرداخت‌های منظمی داشته باشد. اکثر وام‌های ترکیب بدهی، تضمین نشده و بدون وثیقه هستند و نرخ بهره بالایی نیز دارند.

– وام ارتقاء و یا بازسازی خانه:

چنین وام‌هایی ممکن است در قبال وثیقه و یا بدون پذیرش وثیقه باشند. در صورتی که صاحب خانه قصد تعمیراتی داشته باشد، می‌تواند این وام را از بانک و یا سایر موسسات مالی دریافت کند.

– وام دانشجویی:

وام‌های دانشجویی معمولاً رایج‌ترین راه برای پرداخت هزینه‌های تحصیل هستند. در این نوع وام، دانشجو وظیفه بازپرداخت اقساط را برعهده دارد اما در واقع وام براساس درآمد والدین و رتبه اعتباری آنان به دانشجو تخصیص داده می‌شود. این نوع وام از نوع تضمین نشده می‌باشد.

– وام کسب و کار:

این نوع وام‌ها با عنوان وام تجاری نیز شناخته می‌شوند و محصولات اعتباری ویژه‌ای هستند که به شرکت‌های کوچک، متوسط و بزرگ مقیاس برای خرید مواد اولیه، خرید تجهیزات سرمایه‌ای و استخدام نیروی کار تخصیص داده می‌شوند.

خط اعتباری و انواع آن

خط اعتباری در عملکرد با وام تفاوت دارد. هنگامی که فردی برای دریافت اعتبار تأیید می‌شود، بانک یا موسسه مالی محدودیت اعتباری ویژه‌ای را به وی اختصاص می‌دهد که می‌تواند بارها و بارها و به طور کامل یا جزئی از آن استفاده کند. خطوط اعتباری در مقایسه با وام از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار هستند و برای اهداف مختلفی می‌توان از آنها استفاده کرد. این اهداف می‌تواند از نیازهای روزانه مانند خرید خواروبار تا اهدافی همچون سفر، بازسازی و … گسترده و متفاوت باشد.

خط اعتباری یک فرد تقریباً مانند کارت اعتباری و یا حتی حساب جاری کار می‌کند. مشابه کارت اعتباری، افراد می توانند هر زمان که به وجوه احتیاج داشته باشند، به شرطی که حساب به روز باشد و هنوز اعتباری برای استفاده در دسترس باشد، به آنها دسترسی پیدا کنند. بنابراین اگر فردی یک خط اعتباری با سقف 10 هزار دلار داشته باشد، می‌تواند از بخشی یا کل آن برای تمام مواردی که احتیاج دارد استفاده نماید.

بانک‌ها و یا موسسات مالی برای اعطای خط اعتباری، معمولاً نرخ بهره بالاتر و بازپرداخت‌های کمتری را درنظر می‌گیرند. در این نوع اعتبار، بازپرداخت‌ها ماهانه بوده و از اصل و فرع تشکیل شده است. خطوط اعتباری در مقایسه با وام‌ها تأثیرات سریع‌تر و بزرگتری بر روی رتبه اعتباری و یا امتیاز اعتباری وام‌گیرنده دارند.

در ادامه به تعدادی از انواع مختلف خطوط اعتباری اشاره می‌شود:

– خط اعتباری شخصی:

خط اعتباری شخصی، جزو اعتبارات تضمین نشده است که همچون وام‌های تضمین نشده وثیقه‌ای در قبال آن اخذ نمی‌شود. این نوع خط اعتباری، محدودیت اعتبار کمتر و نرخ بهره بالایی دارد و بیشتر بانک‌ها نسبت به صدور آن برای مشتریان خود و به صورت نامحدود اقدام می‌کنند.

– خط اعتباری سهام مسکن خانگی:

 این اعتبار از نوع اعتبارات تضمین شده است که به واسطه ارزش بازاری سهام خانه شخصی فرد پشتیبانی می‌شود. معمولاً بانک‌ها و موسسات اعتباری به میزان 80 درصد ارزش خانه به فرد مالک خط اعتباری تخصیص می‌دهند. معمولاً این اعتبار به میزان 10 سال در اختیار یک فرد قرار می‌گیرد و در این مدت فرد می‌تواند بارها و بارها از وجوه استفاده کند سپس بازپرداخت انجام دهد و مجدداً اعتبار جدید دریافت کند. این نوع اعتبار در مقایسه با خط اعتباری شخصی نرخ بهره کمتری دارد.

– خط اعتباری کسب و کار:

اعتبار کسب و کار مورد توجه بنگاه‌های اقتصادی است و بانک‌ها براساس ارزش بازاری سهام شرکت‌ها، سودآوری و همچنین میزان ریسک فعالیت شرکت برای این اعتبار نرخ بهره درنظر می‌گیرند. اعتبار کسب و کار از جمله اعتبارات تضمین نشده است که نرخ بهره متغیری نیز دارد.

وضعیت استفاده از خطوط اعتباری در کشورهای دنیا:

هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا، خدمات خطوط اعتباری از سوی بسیاری از بانک‌ها و نهادهای مالی و اعتباری به مردم ارائه می‌شود. طبق آخرین گزارشات رتبه‌بندی موجود، در کشور کانادا مردم بیشترین میزان استفاده را از خط اعتباری و کارت‌های اعتباری دارند به طوری که 82.58 درصد جمعیت آن از خدمات اعتباری بهره‌مند می‌گردند. پس از کانادا، کشورهای اسرائیل (75.02)، نروژ (70.50)، لوکزامبورگ (69.80)، ژاپن (68.38)، امریکا (65.60)، سوئیس (65.47)، هنگ‌کنگ (65.42)، بریتانیا (65.37) و کره جنوبی (63.66) جزء 10 کشور برتر در این حوزه هستند.  

در این رتبه‌بندی کشور ایران از میان 142 کشور موجود، در رتبه 74 قرار دارد که طبق آمارها 9.12 درصد جمعیت آن از خدمات اعتباری استفاده می‌کنند.

پیشتر در ایران خدمات اعتباری مربوط به کسب و کارها و در مواردی نیز اعتبار فردی بازنشستگان بود ولی امروزه با گسترش انواع موسسات اعتبارسنجی و رتبه‌بندی و همچنین ترویج فرهنگ استفاده از گزارش اعتباری ، سعی بر آن است تا با تغییر الگوی تسهیلات‌دهی در کشور افراد بیشتری بتوانند از خط اعتباری به منظور رفع نیازهای خود بهره‌مند شوند.